Σε άδεια από τον οργανισμό επείγουσας βοήθειας του ΟΗΕ (OCHA), η Φωτεινή Ράντσιου, εργαζόμενη στον ανθρωπιστικό τομέα, τους τελευταίους τρεις μήνες βρίσκεται στο νησί της Λέσβου ως σύμβουλος πεδίου για λογαριασμό του SolidarityNow. Στον ελάχιστο χρόνο που της μένει, συμμαζεύει τις σκέψεις της και καταγράφει τις δικές της προτάσεις-λύσεις για την τρέχουσα προσφυγική κρίση. Το τελευταίο της άρθρο δημοσιεύθηκε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο IRIN.

Πέντε τρόποι με τους οποίους η Ευρώπη θα μπορούσε να σώσει
ζωές προσφύγων αυτό το χειμώνα

της Φωτεινής Ράντσιου

Δεδομένου ότι τα ποσοστά θανάτων αυξάνονται στην Ανατολική Μεσόγειο, της οποίας οι θυελλώδεις θάλασσες στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 70 πρόσφυγες – από τους οποίους πολλά ήταν παιδιά- κατά την τελευταία μόνο εβδομάδα του Οκτωβρίου, η αργή και αποσπασματική ανταπόκριση της ΕΕ στην προσφυγική κρίση αποδεικνύεται όλο και πιο αναποτελεσματική.

Μήνες Διεθνών Συνόδων και σχεδίων δράσης δεν έχουν ακόμη προσφέρει στους  πρόσφυγες μια εναλλακτική λύση πέρα από την επιβίβαση των παιδιών τους σε σαθρές βάρκες και την επίδοση μεγάλων χρηματικών ποσών σε λαθρεμπόρους.

Σε ομιλία του, μετά από σειρά θανατηφόρων ναυαγίων στο Αιγαίο, ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δήλωσε στη Βουλή ότι αισθάνθηκε «ντροπή ως μέλος αυτής της ευρωπαϊκής ηγεσίας, τόσο για την αδυναμία της Ευρώπης στην αντιμετώπιση αυτού του ανθρώπινου δράματος όσο και για το επίπεδο της συζήτησης σε ανώτερα κλιμάκια, όπου ο καθένας πετάει το μπαλάκι στον άλλο».

Το σχέδιο της ΕΕ να μετεγκατασταθούν 160.000 αιτούντες άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλα κράτη-μέλη έπρεπε να ανακουφίσει την πίεση σε όμορες χώρες και να αποκαταστήσει κάποια τάξη όσον αφορά στην καταγραφή των αιτούντων άσυλο, αλλά μέχρι στιγμής το χάος έχει αυξηθεί στο νησί της Λέσβου – το μόνο επίσημο «hotspot» στην Ελλάδα όπου οι άνθρωποι μπορούν να δώσουν δακτυλικά αποτυπώματα και να καταχωρηθούν στο σύστημα.

Πέρα από την αδυναμία της ΕΕ να διαχειριστεί σωστά την εφαρμογή του σχεδίου μετεγκατάστασης –δημιουργώντας κατά συνέπεια επιπρόσθετες ανθρωπιστικές ανάγκες- δεν έχει γίνει επίσης τίποτα για να σωθούν ανθρώπινες ζωές. Για να ζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη, οι πρόσφυγες πρέπει να εξακολουθούν να βασίζονται σε λαθρεμπόρους για να τους μεταφέρουν στην Ελλάδα ή την Ιταλία, εκθέτοντας έτσι τους εαυτούς τους σε κινδύνους, πριν και κατά τη διάρκεια της διέλευσής τους. Πριν από την επιβίβαση σε βάρκες στις ακτές της Τουρκίας και της Λιβύης, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες συχνά απειλούνται και πέφτουν θύματα ληστειών και εκβιασμών, ενώ η ίδια η διέλευση είναι μια οδυνηρή εμπειρία με πάρα πολλούς ανθρώπους στοιβαγμένους μέσα σε φουσκωτά ή ξύλινα σαπιοκάραβα που δεν μπορούν να αντέξουν τις συνθήκες της θάλασσας στη διάρκεια του χειμώνα.

Αναγκάζοντας τους πρόσφυγες να φτάσουν στην Ελλάδα ή στην Ιταλία πριν μπορέσουν να καταθέσουν αιτήματα ασύλου, η ΕΕ αύξησε σημαντικά τη ζήτηση για λαθρεμπόρους και εκτόξευσε τα κέρδη τους.

Οι εναλλακτικές λύσεις που θα προστάτευαν τις ζωές και την αξιοπρέπεια των προσφύγων είναι οι εξής:

1. Να εγγραφούν οι αιτούντες άσυλο στην Τουρκία και να μεταφερθούν απευθείας στις χώρες ασύλου στην ΕΕ

Αυτό θα απαιτήσει από την ΕΕ να συνεργαστεί με την Τουρκία σχετικά με τη δημιουργία κέντρων υποδοχής και καταγραφής. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί μέρος ενός σχεδίου συνεργασίας για την παράνομη μετανάστευση που η Ευρώπη έχει διαπραγματευτεί με την Άγκυρα. Το σχέδιο αυτό εστιάζει στην ενίσχυση της βοήθειας προς την Τουρκία, σε αντάλλαγμα με τη συνεργασία της για την παρακολούθηση των πλοίων και την πάταξη των δικτύων λαθρεμπορίου.

2. Να ανοίξουν τα επίσημα περάσματα των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τους αιτούντες άσυλο

Αυτό θα περιλαμβάνει την καταγραφή των αιτούντων άσυλο στα χερσαία σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στον Έβρο, όπου υπάρχουν δύο επίσημα σημεία διέλευσης. Ελληνικές και τουρκικές αρχές θα πρέπει να συνεργαστούν για την κατασκευή των υποδομών υποδοχής και φιλοξενίας μεγάλου αριθμού ανθρώπων, καθώς και για την οργάνωση της μεταφοράς τους στα επόμενα σύνορα, αυτά δηλαδή με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, που είναι περίπου 500 χιλιόμετρα δυτικά. Ο συνοριακός φράχτης θα μπορούσε να διατηρηθεί για να αποθαρρύνει τους ανθρώπους να περάσουν από επικίνδυνα σημεία, όπως είναι τα πλημμυρισμένα σημεία εξαιτίας του ποταμού Έβρου το χειμώνα ή, μέρη που μπορεί να είναι ακόμα ναρκοθετημένα.

3. Να γίνει πιο εύκολο για τους αιτούντες άσυλο να υποβάλουν αίτηση για ευρωπαϊκές θεωρήσεις σε γειτονικές χώρες

Θα μπορούσε να επιτραπεί σε περισσότερους αιτούντες άσυλο να υποβάλουν αίτηση για ανθρωπιστική βίζα ή βίζα για λόγους οικογενειακής επανένωσης ή ακόμα και α αιτηθούν άσυλο σε ευρωπαϊκές πρεσβείες και προξενεία. Οι Σύροι πρέπει να είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση σε θεωρήσεις σε πρεσβείες στο Λίβανο, την Ιορδανία και την Τουρκία, ενώ οι Αφγανοί πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν αίτηση από το Ιράν. Τέτοια μέτρα έχουν ληφθεί στο παρελθόν με την παρέμβαση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ  (UNHCR) το 1970 για τη διευκόλυνση της μετακίνησης προσφύγων από την Ινδοκίνα.

4. Να δεχτεί η ΕΕ τους λεγόμενους οικονομικούς μετανάστες, σύμφωνα με ένα σύστημα βαθμολόγησης

Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα μπορούσαν να θέσουν ετήσιους μεταναστευτικούς στόχους που θα βασίζονται στην ανάγκη τους για να απορροφήσουν άτομα με συγκεκριμένες δεξιότητες. Με αυτό τον τρόπο, οι δυνητικοί μετανάστες θα υποβάλλουν αίτηση και θα χορηγούνται θεωρήσεις εργασίας σύμφωνα με τους πόντους που θα συγκεντρώνουν βάσει των δεξιοτήτων που διαθέτουν. Διάφορες χώρες, όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο ήδη εφαρμόζουν ανάλογα συστήματα.

5. Να ενισχυθεί σημαντικά η ανταπόκριση στην ανθρωπιστική κρίση

Μέχρι να μπορέσουν να εφαρμοστούν εναλλακτικές λύσεις, η ΕΕ πρέπει να βρει τρόπους για την καλύτερη διαχείριση της μετακίνησης των μεταναστών και των προσφύγων στην Ευρώπη εάν θέλει να αποφύγει την αναπόφευκτη απώλεια ζωών σε ευρωπαϊκά εδάφη τον επερχόμενο χειμώνα.

Η Ελλάδα χρειάζεται στήριξη για να ενισχύσει τις υπηρεσίες υγείας και έκτακτης ανάγκης, την Ακτοφυλακή, την Αστυνομία καθώς και τη διαχείριση των αιτήσεων ασύλου. Οι προσπάθειες των ΜΚΟ, εθελοντών και υπηρεσιών του ΟΗΕ δεν είναι αρκετές για να ανταποκριθούν επαρκώς στις τεράστιες και αυξανόμενες ανάγκες των προσφύγων που καταφθάνουν. Οι εθνικές αρχές θα πρέπει να συντονιστούν με την ΕΕ και τους διεθνείς οργανισμούς ώστε να καταλήξουν σε σχέδια άμεσης ανταπόκρισης. Οι ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων που υποδέχονται τους πρόσφυγες σε μέρη όπως η Λέσβος, κι έχουν ήδη εξαντλήσει τους πόρους τους εξαιτίας της οικονομικής καταστροφής στην Ελλάδα αλλά και λόγω της προσφυγικής κρίσης, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη.