Ζάχρα, η Kαλλιτέχνης
από την Τζούλια Τέρνερ, ασκούμενη στο SolidarityNow
Βλέπω μια γυναίκα ξαπλωμένη πάνω σε πολλά μαξιλάρια, με λουλούδια πλεγμένα στα μαλλιά της. Ο άνεμος την περιτριγυρίζει, ενώ απλώνεται στα μπλε βουνά που βρίσκονται πέρα από αυτήν. Η γυναίκα είναι η Λεϊλά, η ερωμένη του Μαντζούν – η ερωτική τους ιστορία αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα παραμύθια της μέσης Ανατολής. Αυτή η σκηνή απεικονίζεται στο χαλί της Ζάχρα, την κατασκευή του οποίου είχε σχεδόν ολοκληρώσει όταν η οικογένειά της αναγκάστηκε να φύγει από το Αφγανιστάν το 2016. Το παραμύθι, που εκτυλίσσεται τον 7ο αιώνα στην Αραβία, διηγείται την ιστορία της Λεϊλά και του Μαντζούν, δυο παιδικών φίλων που ερωτεύονται. Όταν ο πατέρας της Λεϊλά την πάντρεψε με κάποιον άλλο, ο Μαντζούν εξαφανίστηκε στο δάσος, όπου, έχοντας τρελαθεί από την αγάπη του για τη Λεϊλά, απάγγειλε ποιήματα μέχρι τη μέρα που πέθανε. Έχοντας μετακομίσει με τον άντρα της στη Βόρεια Αραβία, η Λεϊλά τελικά πεθαίνει με ραγισμένη την καρδιά της. Σε άλλες εκδοχές της ιστορίας, οι εραστές ξανασυναντιούνται στο δάσος, αλλά και πάλι πεθαίνουν, αυτή τη φορά μαζί.
Η Ζάχρα είναι μια ψηλή και κομψή γυναίκα, που διαμένει στο χώρο φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών στην Ελευσίνα με την οικογένειά της. Είναι σύζυγος και μητέρα και πριν έρθει στην Ελλάδα, ένα χρόνο πριν, και επαγγελματίας τεχνίτρια – η Ζάχρα ήταν 10 χρονών όταν η μητέρα της της έμαθε να πλέκει και να κεντάει. Αφού είχε μάθει τα βασικά από τη μητέρα της, συνέχισε να μαθαίνει περισσότερα για το κέντημα και το πλέξιμο από την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Είχε μια επιχείρηση στο Αφγανιστάν και πουλούσε τα κεντήματα που δημιουργούσε, ως διακοσμητικά, ενώ παράλληλα δίδασκε την τέχνη της σε μαθητές. Πολλά από τα ρούχα των παιδιών της τα έχει σχεδιάσει και ράψει η ίδια! Η Ζάχρα είναι μια από τις πολλές γυναίκες που δουλεύουν στο χώρο της κλωστοϋφαντουργίας αφού το επάγγελμα κυριαρχεί στην περιοχή του Αφγανιστάν από όπου κατάγεται.
Η Ζάχρα βγάζει το κινητό της και μου δείχνει κάποια από τα κεντήματα που έχει κάνει. Είναι άσπρα και δαντελένια, με παστέλ χρωματισμούς και μερικά λουλουδένια σχήματα. Γεωμετρικά, πολύπλοκα και φίνα, τα κεντήματα συνδυάζουν αυστηρότητα και οικειότητα. Η Ζάχρα συνήθως δουλεύει με προμήθεια και μπορεί να προσαρμόσει τα κεντήματα στις επιθυμίες του πελάτη της. «Αν έρθει μια πελάτισσα με ένα βιβλίο, και μου ζητάει να της κάνω κάτι από εκεί, θα της το κάνω». Τις περισσότερες φορές της αναθέτουν τη δημιουργία κεντημάτων που παραδοσιακά στο Αφγανιστάν φέρνει η γυναίκα στο γάμο της και με τα οποία στη συνέχεια διακοσμεί το σπίτι του ζεύγους.
Όταν κεντάει για άλλους, δεν υπάρχει χώρος για τα συναισθήματα της Ζάχρα. Πάντα πρέπει να γίνει το κέντημα έτσι όπως θέλει ο πελάτης. Ωστόσο, «όταν κεντάω για τον εαυτό μου πάντα προκύπτουν τα δικά μου συναισθήματα». Αυτό φαίνεται ειδικά στο χαλί με την απεικόνιση της ιστορίας της Λεϊλά και του Μαντζούν, γιατί η ιστορία τους τη συγκινεί. «Αυτή η ιστορία με στεναχωρούσε, γι’ αυτό την απεικόνισα. Η εμπιστοσύνη και η αγάπη που είχαν μεταξύ τους…», προκάλεσε στη Ζάχρα την επιθυμία της δημιουργίας αυτού του χαλιού που διακοσμεί το σπίτι της. Στη Ζάχρα αρέσει πολύ να διηγείται ιστορίες μέσω εικόνων. Το σχέδιο του χαλιού της ήταν βασισμένο σε έναν πίνακα που είχε δει. Της έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο ο ζωγράφος χρησιμοποίησε την τέχνη του για να πει κάτι και διηγείται, «κάτι πολύ σημαντικό είναι ότι ο Μαντζούν αναγκάστηκε να περάσει τόσα βουνά για να φτάσει στη Λεϊλά και ο ζωγράφος κατάφερε να το δείξει αυτό με ένα πολύ ενδιαφέρων τρόπο. Ήταν πολύ έξυπνος, επειδή έτσι, αν ξέρει κάποιος το παραμύθι και δει αυτή την εικόνα, το αναγνωρίζει αμέσως». Το ίδιο ένιωθε πολλές φορές η Ζάχρα όταν επισκεπτόταν εκκλησίες κοντά στην Ελευσίνα και τη Λάρισα. «Κάθε φορά που πήγαινα σε μια εκκλησία στη Λάρισα και έβλεπα έναν πίνακα, μπορούσα να καταλάβω τη σημασία του. Είναι κάτι που το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον».
Η Ζάχρα όμως δε φτιάχνει κεντήματα και χαλιά μόνο για να ολοκληρώσει ένα προϊόν, αλλά επειδή της αρέσει η διαδικασία. Χρειάζεται συγκέντρωση και κριτική σκέψη. Η Ζάχρα μού εξηγεί ότι το κέντημα είναι «σαν τα μαθηματικά. Επειδή γίνεται βελονιά-βελονιά, ένα λάθος μπορεί να χαλάσει όλο το εργόχειρο. Για την ακρίβεια, είναι σαν να πηγαίνεις ταξίδι σε κάθε βήμα της δημιουργίας του μέχρι να ολοκληρωθεί. Στην αρχή, το κέντημα δεν «μιλάει». Άλλα όταν τελειώνω, πάντα ανυπομονώ να δω τί θα γίνει, πώς θα μοιάζει και βιάζομαι να κάνω αυτά που χρειάζεται. Αυτός ο ενθουσιασμός είναι το κίνητρο όταν φτιάχνεις ένα χαλί, που χρειάζεται μέχρι και ένα χρόνο να φτιαχτεί. Καμιά φορά όταν το έφτιαχνα, κουραζόμουν και ξάπλωνα, και το κοιτούσα διερωτώμενη, ‘ωραία, πώς θα το τελειώσω αυτό;’ και μπορούσα να δω όλα τα χρώματα που θα έβαζα. Όταν αποφασίζεις πως θα βάλεις τα χρώματα, νιώθεις μια επείγουσα ανάγκη να το τελειώσεις». Για τη Ζάχρα, η διαδικασία και η συγκέντρωση την ηρεμούν. «Με κάνουν να χαίρομαι… είναι κάτι πολύ χαλαρωτικό για μένα».
Αυτή η τέχνη παραμένει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής της Ζάχρα, από όταν έχει έρθει στην Ελλάδα. Η Ζάχρα κρατάει ένα καλάθι με εργαλεία για το πλέξιμο στο δωμάτιό της και μου πλέκει με άνεση ένα πράσινο κομμάτι. «Τον περασμένο χρόνο, από όταν έφτασα εδώ, με τις καταστάσεις που έζησα, νιώθω πως έχω χάσει τον εαυτό μου. Αλλά θα συνεχίσω να φτιάχνω χαλιά, επειδή μου αρέσει πολύ. Δεν φτιάχνω χειροποίητα χαλιά μόνο για να επιζήσω, αλλά και για τον εαυτό μου, για την ψυχική μου υγεία. Μου κάνει πολύ κάλο να δουλεύω σε αυτό».
*To πρόγραμμα BlueDot υποστηρίζεται από την UNICEF και χρηματοδοτείται από τo European Commission – Civil Protection & Humanitarian Aid Operations – ECHO