Αντιγόνη Λυμπεράκη, Γενική Διευθύντρια SolidarityNow

Χαμένη Γενιά

Από το 2016, η παγκόσμια κοινωνία των πολιτών έθιξε το θέμα της πρόσβασης των παιδιών-προσφύγων στην εκπαίδευση.

Με τον αριθμό των παιδιών αυτών να ανέρχεται στα 19 εκατομμύρια, και όταν τα μισά στερούνται πρόσβασης στην εκπαίδευση, αυτή η απόφαση φαίνεται να ήρθε την κατάλληλη στιγμή- αν όχι καθυστερημένα.

Πολλά κράτη ακολούθησαν την έκκληση αυτή, ενώ η Ελλάδα έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο έκτοτε.

Τώρα πλέον μπορούμε να μιλάμε για ένα ποσοστό 65% των παιδιών που εγγράφονται σε σχολεία και παρακολουθούν μαθήματα, με αυξητικές τάσεις.  Το μεγαλύτερο πρόβλημα φαίνεται να υπάρχει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου σίγουρα υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτίωσης.
Είναι αξιοσημείωτο το πόσα έχουν επιτευχθεί τα τελευταία δύο χρόνια για να καλυφθεί αυτό το απαράδεκτο χάσμα -και μάλιστα μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Το εκπαιδευτικό χάσμα δυστυχώς έχει ήδη δημιουργήσει μια «χαμένη γενιά». Αλλά όχι πια.

Στο SolidarityNow, γνωρίζουμε καλά πως η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση των ΜΚΟ δεν μπορεί να αποτελεί τη μοναδική πηγή χρηματοδότησης της φοίτησης των παιδιών στα σχολεία. Αυτή είναι μια παραδοχή πρωταρχικής σημασίας, η οποία έχει διαμορφώσει την προσέγγισή μας στην εκπαίδευση των προσφύγων. Ως πρώτο βήμα, έπρεπε να εργαστούμε για την απόρριψη του φόβου των κυβερνόντων -και προς έκπληξή μας και των προσφύγων. Η εγγραφή στα σχολεία καθιστά τις συνθήκες παραμονής πιο μόνιμες- ένα ανεπιθύμητο συναίσθημα τόσο για την τοπική κοινωνία όσο και για τον μετακινούμενο πληθυσμό, ο οποίος συχνά βλέπει την Ελλάδα ως χώρα διέλευσης. Αν όμως οι πολιτικές και ιδεολογικές συζητήσεις μπορούν να περιμένουν, η εκπαίδευση δεν μπορεί να περιμένει. Μετά την αντιμετώπιση αυτού του πρώτου εμποδίου, μέσω της Συνηγορίας, η επόμενη πρόκληση ήταν να αποφευχθεί η δημιουργία ενός παράλληλου εκπαιδευτικού συστήματος. Έπρεπε δηλαδή να βρεθούν τρόποι για την ενίσχυση του ήδη υπάρχοντος δημόσιου συστήματος με στοχευμένες παρεμβάσεις.

Παρέχοντας υπηρεσίες μη τυπικής εκπαίδευσης σε 8 διαφορετικές τοποθεσίες σε όλη την ηπειρωτική χώρα, καταφέραμε να προσεγγίσουμε 4.100 μαθητές από 36 διαφορετικές εθνικότητες, μέσα σε ενάμιση χρόνο, διατηρώντας και κάποια δίκαιη ισορροπία μεταξύ των φύλων. Το να ανοίξουμε το δρόμο για τις προϋποθέσεις εγγραφής στο σχολείο, αποτέλεσε επίσης ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς μας, υποστηρίζοντας τον έγκαιρο διορισμό επιπλέον δασκάλων, ξεπερνώντας τις τοπικές ξενοφοβικές αντιδράσεις, καλύπτοντας τις ανάγκες των σχολείων για πρόσθετες προμήθειες, εξασφαλίζοντας εμβόλια, συνδέοντας τους γονείς με το σχολείο ώστε να ενισχυθεί ο γονεϊκός ρόλος τους- είναι μόνο λίγα τέτοια παραδείγματα.

Έπρεπε να επιλέξω μεταξύ πολλών παραδειγμάτων δεδομένου του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου. ‘Ομως τουλάχιστον μία εκπαιδευτική παρέμβαση του SolidarityNow αξίζει ξεχωριστή αναφορά.

Επιλέξαμε λοιπόν να επικεντρωθούμε στα μαθηματικά κι όχι μόνο στα γλωσσικά μαθήματα, παρέχοντας συνέχεια στη διαδικασία μάθησης, συνδέοντας τις γνώσεις που φέρνουν τα παιδιά μαζί τους από την πατρίδα τους με την τρέχουσα εκπαιδευτική τους εμπειρία στην Ελλάδα.

Σε αντίθεση με τα μαθήματα γλώσσας, όπου τα πάντα είναι καινούργια, τα παιδιά αισθάνονται πιο σίγουρα με τα μαθηματικά, καθώς η γλώσσα είναι κοινή -γεγονός που ενισχύσαμε με την έκδοση ενός λεξικού μαθηματικών όρων σε 6 γλώσσες.

Είναι σημαντικό ότι δε χρειάζεται πλέον να μιλάμε για μια χαμένη γενιά. Στο SolidarityNow, πιστεύουμε ακράδαντα ότι κανένα παιδί δεν πρέπει να είναι εκτός σχολείου για περισσότερο από ένα μήνα- ακόμη κι αν βιώνει συνθήκες εκτοπισμού. Το εκπαιδευτικό χάσμα μπορεί και πρέπει να γεφυρωθεί, αλλά δεν υπάρχουν περιθώρια για εφησυχασμό. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είμαστε στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσουμε ότι το 2019 οι δραστηριότητες μη τυπικής εκπαίδευσης του SolidarityNow θα επεκταθούν σε δεκαπέντε διαφορετικές τοποθεσίες σε όλη την Ελλάδα, από τις αρχικές οκτώ.

β. Παιδιά που αγνοούνται

Ρίχνοντας μια ματιά στα ορόσημα που σχετίζονται με τα δικαιώματα του παιδιού το 2016, λίγους μήνες πριν από τη συζήτηση για τη «χαμένη γενιά», η Europol ανακοίνωσε ότι υπάρχουν 10.000 αγνοούμενα παιδιά στην ευρωπαϊκή επικράτεια, με την ΕΕ να βρίσκεται σε κατάσταση σοκ. Ωστόσο, δε θα έπρεπε να θεωρείται τόσο απρόβλεπτη αυτή η εξέλιξη. Εκεί που οι νόμιμες επιλογές δεν υφίστανται και οι επίσημες οδοί είναι απάνθρωπες, τα παράνομα δίκτυα είναι αναμενόμενο να ευδοκιμήσουν.

Τα δίκτυα λαθρεμπορίας και διακίνησης προκαλούν σε όλους μας ντροπή, και ενώ δεν είναι πρωταρχικό καθήκον της κοινωνίας των πολιτών να αντιμετωπίζει αυτοτελώς αυτά τα ζητήματα, από την πλευρά μας, ως SolidarityNow, είμαστε περήφανοι που ενταχθήκαμε στο μεγάλο δίκτυο των Blue Dots. Πρόκειται για έναν όρο που επινόησε η UNICEF, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και ο Ερυθρός Σταυρός προκειμένου να περιγράψουν τα Κέντρα Υποστήριξης Παιδιών και Οικογενειών κατά μήκος της Βαλκανικής μεταναστευτικής οδού. Η διασυνοριακή σύνδεση μεταξύ αυτών των ασφαλών χώρων βοήθησε στη μείωση αυτού του αδιανόητου αριθμού των χαμένων παιδιών. Είμαστε περήφανοι που υποστηρίξαμε περισσότερους από 700 ασυνόδευτους ανήλικους, έχοντας χάσει τα ίχνη μόλις ενός!  Βέβαια ίσως και ο ένας, είναι περισσότερος από τις επιθυμίες μας.  Έπρεπε να γίνουμε ιδιαίτερα δημιουργικοί για να αντιμετωπίσουμε την ελκυστικότητα των παράνομων δικτύων στα μάτια των εφήβων.

Εναλλακτικά εργαλεία για την επαφή με τα παιδιά ήταν κυρίως τα κοινωνικά δίκτυα, ενώ τα βίντεο που παρουσιάζουν τις νόμιμες οδούς, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά εργαλεία επικοινωνίας.

Παρ ‘όλα αυτά, βρισκόμενη εδώ για την εορτασμό της 30ης επετείου από την υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αισθάνομαι ντροπή για τις πρόσφατες καταδίκες της Ελλάδας και της Γαλλίας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών. H υπόθεση H.A. εναντίον της Ελλάδας, ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της Συνέλευσης, το θεμελιώδες παράδειγμα παραβίασης δικαιωμάτων του παιδιού (άρθρο 3). Το μήνυμα του Δικαστηρίου είναι ξεκάθαρο και σαφές, συνοδευμένο μάλιστα από μια δικαστική εντολή που μόλις πριν από λίγες μέρες κοινοποιήθηκε στις ελληνικές αρχές, προκειμένου να τεθεί τέρμα στη διοικητική κράτηση δύο ασυνόδευτων κοριτσιών.

Ωστόσο, το αντιλαμβανόμαστε; Τα κράτη και τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι έτοιμα να πραγματοποιήσουν τις απαραίτητες αλλαγές που θα εγγυώνται την τήρηση του νομικού πλαισίου που δημιουργήσαμε; Τα εμπόδια είναι γνωστά, ενώ η νομική βάση για την αντιμετώπισή τους υφίσταται ήδη. Πιο συγκεκριμένα, η κατάσταση στην πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από τις νομικές εγγυήσεις. Πρώτον, η ανίχνευση ανηλίκων παρεμποδίζεται, μεταξύ άλλων, λόγω φόβου διοικητικής κράτησης σε απάνθρωπες συνθήκες. Αυτό οδηγεί στην έλλειψη πρόσβασης σε ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις νομικές εναλλακτικές, καθώς πολλοί ανήλικοι ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους ως ενήλικοι.  Επιπλέον, ακόμη και αν εντοπιστεί ένας ασυνόδευτος ανήλικος και επιλέξει τη νομική προστασία της οικογενειακής επανένωσης, την οποία δικαιούται, η περίοδος αναμονής υπερβαίνει κατά πολύ το όριο των 6 μηνών που ορίζει ο Κανονισμός του Δουβλίνου. Οι χρονοβόρες διαδικασίες συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων λόγων της υψηλής άτυπης φυγής ασυνόδευτων ανηλίκων από τις δομές φιλοξενίας, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των αγνοουμένων παιδιών. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν και πρέπει να διορθωθούν.

γ. Χαμένη παιδική ηλικία;

Η εκπαίδευση και η προστασία είναι προφανώς στην πρώτη γραμμή. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, το φόρουμ μας θα γλιστρούσε στον αφηρημένο ακαδημαϊσμό αν η συζήτηση δεν ασχοληθεί και με το γενικό πρόβλημα του δικαιώματος στην παιδική ηλικία.

Αλλά τι γίνεται με τα παιδιά πρόσφυγες; Η κοινωνία των πολιτών και οι χρηματοδότες της μιλούν συχνά για μια ομαλή μετάβαση στην ενηλικίωση και τους απασχολεί η διαμόρφωση των παιδιών σε ενεργούς πολίτες. Κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής μου σε έναν από τους πολυάριθμους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Ελλάδα, έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται πώς μπορούμε να μιλάμε για μια ομαλή μετάβαση στην ενηλικίωση, όταν δεν υπάρχει τίποτα από το οποίο να ξεκινάμε τη μετάβαση αυτή. Η προληπτική, αλλά πρόωρη, ενασχόληση με τη μελλοντική ενηλικίωση, έχει παραγκωνίσει την παιδική ηλικία. Οι αιτίες αυτής της ανωμαλίας είναι πολλαπλές και πολύπλοκες. Η κακή ψυχολογική κατάσταση των περισσοτέρων από τους πρόσφυγες γονείς, οι κακές συνθήκες διαβίωσης τους, τα συσσωρευμένα τραύματα που βγαίνουν στην επιφάνεια όταν οι άνθρωποι καταλήγουν σε ασφαλές περιβάλλον, η έλλειψη δραστηριοτήτων για τα παιδιά μέσα στα απομονωμένα κέντρα φιλοξενίας και πολλοί άλλοι παράγοντες, έχουν στερήσει τα παιδιά από την παιδική τους ηλικία. Εδώ. Σήμερα. Όχι όταν θα μεγαλώσουν και θα ενηλικιωθούν. Οι ρόλοι δεν είναι ξεκάθαροι και η γονεϊκή ιδιότητα είναι υπό κρίση, ενώ η παιδική ηλικία εξανεμίζεται στους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Βλέπουμε τόσο συχνά, μέχρι που το έχουμε συνηθίσει πλέον, το φαινόμενο νεαρών κοριτσιών έως 10 ετών που αναλαμβάνουν δουλειές στο σπίτι και φροντίζουν τα νεότερα αδέλφια τους, αντί να παίζουν μαζί τους.

Δουλεύοντας πάντα με την προσέγγιση «από τη βάση προς τα πάνω», συγκλονίστηκα όταν έμαθα ότι μια από τις ομάδες μας στο πεδίο χρειάστηκε δύο μήνες εβδομαδιαίων συναντήσεων με νεαρά κορίτσια προκειμένου να μπορέσουν να ανακαλύψουν και να προσδιορίσουν ένα χόμπι που θα τις ενδιέφερε -και που αυτό να μην συνδέεται με το νοικοκυριό. Μόνο ένα! Οι πρώτες ιδέες που ακούσαμε από τα χείλη τους ήταν το πλέξιμο, η φροντίδα των αδελφών τους κλπ… Συμβιβαστήκαμε τελικά με τη ζωγραφική.

Αυτή λοιπόν είναι μια γεύση του πως μοιάζει η καθημερινή ρουτίνα ενός παιδιού.  Για να μην αναφερθούμε στη «βίαιη», αλλά κοινή, πρακτική της χρήσης παιδιών ως διερμηνέων, μιας και τα παιδιά μαθαίνουν γρηγορότερα τη γλώσσα. Δεν υπάρχει τίποτα φυσικό ή παιδικό για ένα αγόρι ηλικίας 13 ετών που διερμηνεύει τα λόγια της μητέρας του για το πώς βιάστηκε πριν καταφέρει να ξεφύγει.

Η εκπαίδευση μειώνει τον κίνδυνο του στίγματος, της απομόνωσης, των ενδοκοινοτικών εντάσεων, της περιθωριοποίησης και της ριζοσπαστικοποίησης, ενώ η τήρηση των βασικών δικαιωμάτων των παιδιών πρέπει να είναι δεδομένη. Ωστόσο, αυτά τα δύο στοιχεία δεν αρκούν από μόνα τους.

Με το φόβο μιας σκοτεινής ενηλικίωσης, μας διέφυγε το γεγονός ότι η παιδική ηλικία έχει απογυμνωθεί από τις αποχρώσεις της. Το να είσαι παιδί πρέπει να είναι ο βασικός στόχος.

Στο SolidarityNow, πιστεύουμε στους καθημερινούς ήρωες μας και μας αρέσει το χρώμα! Δημιουργούμε πολύχρωμους χώρους, φιλικούς για τα παιδιά και τους χαρίζουμε απλόχερα πολύχρωμα χαμόγελα μέσα από το παιχνίδι!  Επειδή το δικαίωμα στο παιχνίδι δεν είναι λιγότερο σημαντικό για την ευημερία του (άρθρο 31 της σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού) σε σχέση με τα υπόλοιπα δικαιώματα των παιδιών.

Πιστεύουμε πως με συνεχή προσπάθεια, μπορούμε να το κάνουμε! Όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά μαζί με τα παιδιά!

---

1. Αρχικά τέθηκε με οργανωμένο τρόπο κατά την Παγκόσμια Ανθρωπιστική Σύνοδο Κορυφής που πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία τον Μάιο του 2016, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του Ταμείου «Εκπαίδευση δεν μπορεί να περιμένει», το πρώτο παγκόσμιο ταμείο που δίνει προτεραιότητα στην εκπαίδευση σε ανθρωπιστικές δράσεις.

2. 80% το ποσοστό εγγραφής στα δημοτικά σχολεία και 50% στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα χαμηλότερα ποσοστά συναντώνται φυσικά στα νησιά.

3. 50-50 στο δημοτικό σχολείο, 70-30 στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

4. Άλλες παρεμβάσεις από τις οποίες πρέπει να επιλέξουμε είναι οι εξής: – Ένα στοιχείο που χάνεται για τα παιδιά εν κινήσει, καθώς αγωνίζονται να ενσωματωθούν, είναι η σχολική εκπαίδευση στη μητρική τους γλώσσα, γεγονός που οδηγεί στην απώλεια ενός σημαντικού δεσμού με τους γονείς και την κοινότητά τους. Προσφέρουμε μαθήματα μητρικής γλώσσας στα αραβικά και Φαρσί για να διατηρήσουμε αυτή τη σύνδεση, αλλά και επειδή οι ικανότητες ανάγνωσης, γραφής και έκφρασης στη δική του γλώσσα βοηθούν την γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, η οποία βασίζεται σε δεξιότητες κριτικής σκέψης και βελτιώνει τη διαίσθησή των παιδιών στη συνολική διαδικασία μάθησης. Μεριμνώντας ώστε το ο,τι διδάσκεται στην τάξη να ταιριάζει με το τις συνθήκες αλλά και τις δεξιότητες που απαιτούνται στον πραγματικό κόσμο, οργανώνουμε περιοδικά διάφορα σεμινάρια για τις δεξιότητες ζωής. Αυτά περιλαμβάνουν σεμινάρια επαγγελματικής διερμηνείας, μαθήματα ηλεκτρονικής παιδείας (με στόχο την πιστοποίηση ECDL) και μαθήματα τέχνης νυχιών! Διερευνούμε συνεχώς τις επιλογές για την επέκταση της ευρείας ποικιλίας των ταλέντων των παιδιών.

5. Συνήθως, τα πρότζεκτ μη επίσημης εκπαίδευσης στο πλαίσιο αυτό επικεντρώνονται στις γλωσσικές τάξεις. Το SN επέλεξε να επισημάνει τα μαθηματικά και τα επιστημονικά προσόντα, επικυρώνοντας τις προϋπάρχουσες γνώσεις που τα παιδιά φέρνουν μαζί τους από την πατρίδα τους. Αυτή η συνέχεια της μάθησης επιτεύχθηκε, μεταξύ άλλων, με τη δημοσίευση ενός μαθηματικού λεξικού σε 6 γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Αραβικά, Ουρντού, Φαρσί, Τουρκικά). Αυτή η μικρή αλλαγή εστίασης αύξησε σημαντικά την αυτοεκτίμηση και την αφοσίωση του παιδιού στο σχολείο.

6. Η δήλωση αυτή αποδίδεται στον Brian Donald, αρχηγό του προσωπικού της Ευρωπόλ, τον Ιανουάριο του 2016.

7. Η.Α. και άλλοι στην Ελλάδα, https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/ecthr-ha-and-others-v-greece-greece-violated-convention-placing-unaccompanied-minors

8. Khan v. France, https : //www.asylumlawdatabase.eu/en/content/ecthr-khan-v-france-france%E2%80%99s-failure-protect-unaccompanied-minor-breached-article-3

9. Μια ακόμη πιο πρόσφατη υπόθεση ήταν ο OSA και άλλες κατά Ελλάδας, όπου η ΕΣΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του Άρθρου 5 – Δικαίωμα Ελευθερίας και Ασφάλειας και Άρθρο 3 – Απαγόρευση βασανιστηρίων, διότι οι ελληνικές αρχές παρέλειψαν να προσφέρουν στους αιτούντες άσυλο τη βασική, δηλαδή τη νομική προστασία και τα έγγραφα που μεταφράστηκαν σε γλώσσα θα μπορούσε να καταλάβει. Δεν το συμπεριλαμβάνω επειδή δεν σχετίζεται με παιδιά

10. https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/188715_dikastiko-stop-stin-praktiki-tis-prostateytikis-fylaxis?fbclid=IwAR0INZGg–2WhTKwUlpKJJ4Ajdu3WvSWv-e7PqxOvceYiJFUKhJga7c_sC8

11. Κατά την εγγραφή, η περιορισμένη δυναμικότητα της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής , η μη συνεργασία των ανηλίκων λόγω του φόβου κράτησης και η αχρησία των ιατρικών μεθόδων αξιολόγησης της ηλικίας μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία εντοπισμού από πολλούς ασυνόδευτους ανήλικους και, ως εκ τούτου, στέρησης του δικαιώματος στην οικογενειακή επανένωση

12. Δεν υπάρχει κανάλι πληροφοριών για την οικογενειακή επανένωση, ενώ ο εισαγγελέας δεν μπορεί να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Επιπλέον, δεν υπάρχει μηχανισμός ανίχνευσης οικογένειας. Ως αποτέλεσμα, πολλοί ανήλικοι διασχίζουν την Ελλάδα χωρίς να θεωρούν την οικογενειακή επανένωση ως επιλογή

13. Τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να ξεκουραστεί και να αναπαυθεί, να συμμετάσχει σε δραστηριότητες παιχνιδιού και αναψυχής κατάλληλες για την ηλικία του και να συμμετάσχει ελεύθερα στην πολιτιστική ζωή και τις τέχνες. Τα συμβαλλόμενα μέρη σέβονται και προάγουν το δικαίωμα της παιδιών να συμμετέχουν πλήρως στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή και να ενθαρρύνουν την παροχή κατάλληλων και ίσων ευκαιριών για πολιτιστικές, καλλιτεχνικές, ψυχαγωγικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες.